Ochrona marki, naruszenie prawa do firmy – 4 sposoby ochrony dóbr osobistych przedsiębiorstwa

• Jakie dobra osobiste przysługują spółce?
• Jak chronić dobra osobiste osoby prawnej?
• Jak może wyglądać naruszenie prawa do firmy?
• Czy naruszając dobre imię pracownika naruszamy dobra osobiste firmy?
• Jaki zarejestrować znak towarowy?

Ochrona marki, osobie prawnej przysługują dobra osobiste – analogicznie do tych przysługujących osobie fizycznej, a także możliwości ich obrony w przypadku dokonanych naruszeń. O tym jak uniknąć negatywnych skutków biznesowych naruszeń dowiedzą się Państwo z poniższego artykułu. 

Dobra osobiste spółki, a dobra osobiste osób fizycznych

Czym różnią się dobra osobiste osoby fizycznej od dóbr osobistych spółki lub innej osoby prawnej? Pomimo, że dobra osobiste na tej samej podstawie prawnej przysługują zarówno osobom fizycznym jak i osobom prawnym to przedmioty ochrony w obu przypadkach nie są jednakowe. 

Do dóbr osobistych człowieka zaliczyć można m.in. zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukową, artystyczną, wynalazczą i racjonalizatorską. 

Część z wymienionych dóbr z uwagi na swój charakter nie jest w jednakowy sposób należne spółkom, do takich dóbr zaliczymy w szczególności życie, zdrowie, swobodę sumienia, pseudonim, prawo do pamięci po osobie zmarłej itp. Istotnym jest, że katalog dotyczący zarówno dóbr osobistych osób prawnych jak i osób fizycznych jest otwarty. Tym samym nie istnieje nigdzie pełny spis wszystkich dóbr, które mogą doznać naruszenia.

W świetle powyższego ilekroć prawa spółki zostały w jakikolwiek sposób naruszone warto rozważyć również to, czy nie zostały naruszone także jej dobra osobiste i jeśli tak się stało, to warto podjąć stosowne kroki celem ochrony marki i dochodzenia roszczeń spółki z tytułu takiego naruszenia.

Jakie dobra osobiste posiada osoba prawna?

Jak już wskazano nie istnieje zamknięty zbiór dóbr osobistych osoby prawnej. Jednak do najbardziej powszechnie naruszanych należą: 

• cześć zewnętrzna tj. dobre imię, renoma, marka (będące odpowiednikiem dobrego imienia człowieka), 
• prawo do firmy (nazwy), 
• wizerunek (rozumiany jako marka, symbol danego przedsiębiorstwa),
• tajemnica korespondencji,
• nietykalność przestrzeni przedsiębiorstwa.

Przy ocenie naruszenia dobra osobistego osoby prawnej szczególne znaczenie posiada kryterium obiektywne, zgodnie z którym takie naruszenie powinno być oceniane, co stoi w opozycji do kryterium subiektywnego – wewnętrznego, które jest właściwe jedynie człowiekowi. 

Do stwierdzenia naruszenia dochodzi jedynie w sytuacji, gdy naruszeniu danego dobra osobistego można przypisać przymiot bezprawności.

Znieważenie pracownika, a naruszenie dobrego imienia spółki

W szczególnych przypadkach znieważając lub pomawiając pracownika spółki można jednocześnie naruszyć dobre imię spółki, w której znieważony lub pomówiony pracownik jest zatrudniony. Z taką sytuacją będziemy mieli do czynienia na przykład przy rozpowszechnianiu nieprawdziwych informacji albo nieuzasadnionej ocenie pracy pracowników wykonywanej na rzecz spółki. W tej sytuacji możemy mówić o naruszeniu dóbr spółki z uwagi na to, że nieprawdziwa i krzywdząca ocena pracy pracowników może wpłynąć negatywnie na renomę danego pracodawcy. 

Wspomniany powyżej przykład naruszenia dobrego imienia spółki znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2012 r. (sygn. akt: I CSK 790/10) rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji lub nieuzasadnionych i poniżających czy zniesławiających ocen działalności dziennikarzy stanowi także naruszenie dóbr osobistych wydawcy. Analogicznie orzekł również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 kwietnia 2016 r. (sygn. akt: V CSK 486/15), gdzie wskazał, że sformułowanie zarzutu korupcji wobec pracowników urzędu (starostwa powiatowego) narusza dobra osobiste powiatu jako osoby prawnej. 

Powyższe przykłady oczywiście nie oznaczają, że dobra osobiste pracownika w takiej sytuacji nie zostały naruszone. Jednoznaczna ocena, czyje dobra osobiste zostały naruszone w przypadku znieważenia, czy pomówienia pracownika wymaga pogłębionej analizy. Każdorazowo należałoby rozstrzygnąć m.in. jaki wpływ ma naruszenie dobra osobistego pracownika na spółkę i jej dobre imię. Prawidłowa ocena jest kluczowa w kontekście poszukiwania odpowiedniego środka ochrony prawnej.

Jakie środki ochrony prawnej przysługują spółkom?

W przypadku naruszenia dóbr osobistych spółce przysługują środki ochrony prawnej w następującej postaci:

• prawa do żądania zaniechania działania naruszającego dobra osobiste spółki (np. żądanie zaniechania nieuprawnionego wykorzystywania firmy przez innego przedsiębiorcę),
• prawa do żądania podjęcia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia (np. żądanie złożenia oświadczenia odpowiedniej treści tj. sprostowania), 
• prawa do żądania zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę (żądanie konkretnej kwoty celem zadośćuczynienia), 
• prawa do żądania zapłaty odpowiedniej sumy na cel społeczny (np. zapłata określonej kwoty na ośrodek kultury, czy fundację). 

Roszczenia związane z naruszeniem dóbr osobistych spółki należy rozważać zawsze szerzej niż jedynie w kontekście powyżej opisanych środków ochrony prawnej. W szczególności należy brać pod uwagę przepisy szczególne z zakresu ochrony własności przemysłowej czy zwalczania czynów nieuczciwej konkurencji.   

Naruszenie prawa do firmy

Szczególny charakter ma naruszenie prawa przedsiębiorcy do firmy. Zgodnie z art. 43²  kodeksu cywilnego przedsiębiorca działa pod firmą, a firma jest składnikiem przedsiębiorstwa. Zgodnie z art. 43⁹ § 1 k.c. firma nie może być zbyta, co nie oznacza zakazu prowadzeniu przez nabywcę przedsiębiorstwa pod jego dotychczasową nazwą.

Prawo do firmy sprowadza się w szczególności do zakazu używania firmy danego przedsiębiorcy przez jakikolwiek inny podmiot w sposób, który stwarza ryzyko wprowadzenia w błąd odbiorców produktów, czy usług, co do tożsamości przedsiębiorstwa.

Firma podlega ochronie za pomocą następujących środków ochrony:

• roszczenia o zaniechanie naruszeń (art. 43[10] k.c.)
• ochrony dóbr osobistych osoby fizycznej (art. 23 i 24 k.c)
• ochrony dóbr osobistych osoby prawnej (art. 23 i 24 w zw. z art. 43 k.c.)
• ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
• inne przepisy prawa.

Do roszczeń przysługujących przedsiębiorcy, którego prawo do firmy zostało naruszone, zaliczymy roszczenia o: 

• usunięcie skutków naruszenia, 
• złożenie oświadczenia lub oświadczeń w odpowiedniej treści i formie, 
• naprawienie na zasadach ogólnych szkody majątkowej, 
• wydania korzyści uzyskanej przez osobę, która dopuściła się naruszenia prawa do firmy.

Przedawnienie roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji

Ochrona marki (prawa do firmy) z uwagi na swój szczególnie doniosły charakter została uregulowana nie tylko na gruncie Kodeksu cywilnego, ale także w ustawie o zwalczaniu czynów nieuczciwej konkurencji. Na gruncie tej drugiej podkreślono, iż poza firmą ochronie podlega także prawo do nazwy, godła, skrótu literowego lub innego charakterystycznego symbolu wcześniej używanego przez danego przedsiębiorcę. 

Zgodnie z art. 10 ustawy czynem nieuczciwej konkurencji jest takie oznaczenie towarów lub usług albo jego brak, które może wprowadzić klientów w błąd co do pochodzenia, ilości, jakości, składników, sposobu wykonania, przydatności, możliwości zastosowania, naprawy, konserwacji lub innych istotnych cech towarów albo usług, a także zatajenie ryzyka, jakie wiąże się z korzystaniem z nich. Czynem nieuczciwej konkurencji jest również wprowadzenie do obrotu towarów w opakowaniu mogącym wywołać skutki określone powyżej, chyba że zastosowanie takiego opakowania jest uzasadnione względami technicznym.

Warto wiedzieć, że w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji ciężar dowodu został przerzucony na pozwanego („Ciężar dowodu prawdziwości oznaczeń lub informacji umieszczanych na towarach albo ich opakowaniach lub wypowiedzi zawartych w reklamie spoczywa na osobie, której zarzuca się czyn nieuczciwej konkurencji związany z wprowadzeniem w błąd”).

Roszczenia z tytułu czynów nieuczciwej konkurencji ulegają przedawnieniu z upływem trzech lat. Bieg przedawnienia rozpoczyna się oddzielnie co do każdego naruszenia.

Wykroczenie

Ustawa w art. 25 wskazuje, że mylące oznaczenie produktu uznaje jest wykroczeniem, zaś osoba która naraża w ten sposób klientów na szkodę, podlega karze aresztu albo grzywny.

Ochrona marki, naruszenie znaku towarowego

Niejednokrotnie widzimy dziś próby podszywania się szczególnie początkujących przedsiębiorstw pod inne znane marki. W tej przestrzeni dochodzi nagminnie do naruszeń znaków towarowych, oznaczania produktów w bardzo podobny lub identyczny sposób czy kradzieży logotypów.

Oto przykład. Korzystając z rozpoznawalności znaku towarowego sklepów Lidl skorzystał w pewnej śląskiej miejscowości sklep z używaną odzieżą…

Lidl zarejestrował swój znak towarowy na poziomie międzynarodowym w roku 2000. Numer rejestracji to 748063. Zastrzeżone są kolory użyte w znaku graficznym: żółte tło, 3 niebieskie i jedna litera czerwona. Zastrzeżone zostały jednak konkretne litery: L, D – w kolorze niebieskim; I – w kolorze czerwonym. Mamy zatem do czynienia z naruszeniem prawa do znaku towarowego czy nie? Pytanie pozostawiam Państwu do namysłu.

Rejestracja własnego znaku towarowego

Najlepszym sposobem obrony przed takimi zachowaniami jest rejestracja znaku towarowego w urzędzie patentowym. Jeśli znak ma być chroniony w Polsce zgłoszenia dokonuje się w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej. Ochrona udzielona przez polską ustawę Prawo własności przemysłowej ma charakter czasowy i terytorialny, co oznacza, że znak towarowy chroniony jest wyłącznie przez określony czas i jedynie na wyznaczonym terenie (na terenie Polski przez 10 lat). Aby przedużyć ochronę należy ponownie uiścić opłatę za znak towarowy w kwocie 400 zł. 

Ochrona regionalna (na poziomie wspólnotowym) udzielana jest w Urzędzie Harmonizacji Rynku Wewnętrznego z siedzibą w Alicante w Hiszpanii, zaś na poziomie międzynarodowym w Biurze Światowej Organizacji Własności Intelektualnej w Genewie w Szwajcarii). 

Dokonując zgłoszenia, trzeba zaznaczyć, w jakich klasach towarów i usług (wg gotowej klasyfikacji) ma być przyznana ochrona. Proces rejestracji w polskim urzędzie trwa dość długo – zajmuje około 6 miesięcy. Planując ochronę własnego znaku towarowego należy więc działać z odpowiednim wyprzedzeniem. Poniższa infografika przedstawia etapy postępowania rejestrowego w UPRP.

Wybierając nazwę dla swojej firmy warto skorzystać z wyszukiwarek online Urzędu Patentowego np. Wyszukiwarka Znaków Towarowych. Wskazówki odnośnie zgłoszeń znaków towarowych znajdą Państwo na tej stronie.

Czy rejestracja jest potrzebna?

Zgodnie z orzecznictwem „Pierwszeństwo używania nazwy, o której mowa w art. 5 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji stanowi wyłączne kryterium rozstrzygania w przedmiocie kolizji oznaczeń na podstawie tego przepisu. Dlatego też przedsiębiorca, który później zaczął używać danej nazwy w obrocie, nie może przełamać pierwszeństwa swego konkurenta, powołując się na np. prężność, skuteczność działania, gdyż te okoliczności pozostają bez wpływu na zasadę pierwszeństwa” – tak uznał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 15 kwietnia 2014 r., sygn. akt VI ACa 1308/13.

Nie należy bagatelizować naruszenia prawa do firmy z uwagi na to, iż takie naruszenie może mieć wyjątkowo negatywne skutki biznesowe, a także karne!

„Piractwo” w dziedzinie znaków towarowych

Zgodnie z art. 305 ustawy osoba, która w celu wprowadzenia do obrotu, oznacza towary podrobionym znakiem towarowym, w tym podrobionym znakiem towarowym Unii Europejskiej, zarejestrowanym znakiem towarowym lub znakiem towarowym Unii Europejskiej, którego nie ma prawa używać lub dokonuje obrotu towarami oznaczonymi takimi znakami, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Tym samym, zawsze warto skonsultować każdy przypadek takiego naruszenia z ekspertem, aby zawczasu móc podjąć odpowiednie kroki prawne mające na celu zabezpieczenie interesów swojego przedsiębiorstwa. W tym celu skorzystaj np. z naszych porad online!

autorki artykułu: adw. Hanna Szymańska i apl. adw. Arleta Siedlik