Odpowiedzialność karna za fałszywe zeznania świadka – 6 przykazań świadka – czyli czy świadek może kłamać?

Odpowiedzialność karna za fałszywe zeznania świadka

Czy składanie fałszywych zeznań jest karalne?

W listopadzie 2021 r. Sąd Najwyższy, w składzie 7 sędziów, podjął uchwałę w sprawie odpowiedzialności karnej świadka za składanie fałszywych zeznań w postępowaniu karnym. Zgodnie z orzeczeniem SN nie popełnia przestępstwa świadek składający fałszywe zeznanie z obawy przed grożącą mu odpowiedzialnością karną, jeśli — realizując prawo do obrony — zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, nie wyczerpując jednocześnie swoim zachowaniem znamion czynu zabronionego określonego w innym przepisie ustawy. Uchwała ta ma moc zasady prawnej, co oznacza, że wykładnia dokonana w tej uchwale obowiązuje wszystkich sędziów stosujących przepisy kodeksu karnego o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.

§  1. Kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§  1a. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§  2. Warunkiem odpowiedzialności jest, aby przyjmujący zeznanie, działając w zakresie swoich uprawnień, uprzedził zeznającego o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie lub odebrał od niego przyrzeczenie.

Art. 233 § 1-2 kodeksu karnego

W 2016 r. (15.4.2016 r.) weszła w życie ustawa o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw. Ustawą tą do art. 233 § 1 dodano § 1a, zgodnie z którym zachowanie sprawcy składającego fałszywe zeznania w obawie przed grożącą mu odpowiedzialnością karną zaczęło stanowić uprzywilejowany typ przestępstwa składania fałszywych zeznań. Zdaniem niektórych oznaczało to, że z dniem 14 kwietnia 2016 r. zachowanie polegające na składaniu fałszywych zeznań w obawie przed odpowiedzialnością karną za dane przestępstwo przestało korzystać z ochrony, jaką daje uznanie takiego zachowania za kontratyp, czyli okoliczność wyłączającą odpowiedzialność karną. Za takim rozumieniem nowego przepisu wypowiedział się przykładowo Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 15.1.2020 r., sygn. akt I KZP 10/19. Odpowiedzialność karna za fałszywe zeznania świadka uległa zatem rozszerzeniu.

Druga część judykatury twierdziła, że mimo wprowadzenia przepisu § 1a do art. 233 kodeksu karnego osoba przesłuchiwana w charakterze świadka, gdy składa fałszywe zeznania z obawy przed narażeniem siebie na odpowiedzialność karną, w granicach własnej odpowiedzialności karnej, nie popełnia przestępstwa ani z art. 233 § 1 kk ani z art. 233 § 1a kk. Oznaczało to, że jeśli fałszywe zeznania danego świadka dotyczą wyłącznie jego osoby i nie stanowią pomówienia innej osoby ani nie przedstawiają nieprawdziwych okoliczności niezwiązanych ze sprawstwem czynu to osoba składająca takie zeznania nie popełnia przestępstwa. Przykładem takiej wykładni przepisów jest postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10.12.2020 r., sygn. akt: I KK 58/19. Odpowiedzialność karna za fałszywe zeznania świadka była zatem węższa.

Uchwała 7 sędziów SN – I KZP 5/21 sędziów Izby Karnej SN

Po wydaniu uchwały, mającej moc zasady prawnej, przez Sąd Najwyższy w listopadzie 2021 r. ostatecznie przesądzono, że warunkiem braku odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania świadka jest nie kierowanie fałszywych oskarżeń przeciwko innym osobom (gdyż stanowiłoby to przestępstwo kierowania fałszywych oskarżeń, o którym mowa w art. 234 kk) oraz składanie zeznań w charakterze świadka.

Kto, przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne, fałszywie oskarża inną osobę o popełnienie tych czynów zabronionych lub przewinienia dyscyplinarnego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Art.  234 kodeksu karnego

Zgodnie z art. 177 § 1 kodeksu postępowania karnego każda osoba wezwana w charakterze świadka jest obowiązana stawić się na wezwanie i złożyć zeznania. Świadek przy składaniu zeznań może odmówić udzielenia odpowiedzi na pytanie w ściśle określonych okolicznościach, które wyznaczają mu przepisy art. 182 § 1 i 3 kpk oraz art. 183 § 2 kpk. Świadek przy składaniu zeznań nie posiada uprawnień takich jak osoba oskarżona lub podejrzana.

Prawa i obowiązki świadka – 6 najważniejszych uprawnień w zakresie składania zeznań

• Jeżeli jesteś osobą najbliższą dla oskarżonego (np. małżonkiem, rodzicem, dzieckiem, osobą pozostającą we wspólnym pożyciu lub w stosunku przysposobienia) możesz odmówić składania zeznań. Prawo to przysługuje Ci również po ustaniu małżeństwa lub przysposobienia – (art. 182 § 1 i 2). Posiadanie prawa do odmowy składania zeznań nie zwalnia Cię z obowiązku stawiennictwa na wezwanie prowadzącego postępowanie (art. 177 § 1).
• Możesz odmówić składania zeznań również wtedy, gdy w innej sprawie jesteś oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem (art. 182 § 3).
• Możesz odmówić odpowiedzi na pytanie, jeżeli odpowiedź mogłaby narazić Ciebie lub osobę dla Ciebie najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe (art. 183 § 1).
• Możesz żądać, aby rozprawa była niejawna, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić Ciebie lub osobę dla Ciebie najbliższą na hańbę (art. 183 § 2).
• Jeżeli przysługuje Ci prawo do odmowy składania zeznań, możesz z niego skorzystać do chwili rozpoczęcia pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym; zeznanie poprzednio przez Ciebie złożone nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone. Ujawnione natomiast będą protokoły oględzin Twojego ciała sporządzone w postępowaniu karnym (art. 186 § 1 i 2).
• Możesz zostać zwolniony od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytanie, jeżeli pozostajesz z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym (art. 185). Wniosek o zwolnienie od złożenia zeznania możesz złożyć do chwili rozpoczęcia pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym; zeznanie poprzednio przez Ciebie złożone nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone (art. 186 § 1).

POUCZENIE O UPRAWNIENIACH I OBOWIĄZKACH ŚWIADKA W POSTĘPOWANIU KARNYM – pełna treść

http://g.ekspert.infor.pl/p/_dane/akty_pdf/DZU/2020/197/1620.pdf#zoom=90

Podsumowując, nałożony przepisem art. 233 kodeksu karnego na świadka obowiązek mówienia prawdy dotyczy tego, co świadek wie w sprawie dotyczącej odpowiedzialności prawnej innej osoby, a nie siebie samego. Odpowiedzialność karna za fałszywe zeznania świadka w takim przypadku istnieje i świadek składając fałszywe zeznania powinien liczyć się z ich konsekwencjami.