W cyklu Wielka Nowelizacja KPC omawiać będę poszczególne przepisy wprowadzone ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy kodeks postępowania cywilnego i niektórych innych ustaw.
Część 1 – art. 41 kpc nadużycie prawa procesowego
Z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono (nadużycie prawa procesowego).
Nie jest to całkowite novum. Do tej pory zakaz nadużywania prawa procesowego wyprowadzany był z art. 3 kpc, mówiącego o „zasadzie prawdy”.
Strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dokonywać czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami, dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody.
Nadużycie prawa procesowego ma zatem miejsce w sytuacji, w której określone uprawnienie mieści się w dyspozycji normy procesowej, lecz skorzystanie z niego służy innemu celowi niż uzyskanie ochrony praw podmiotowych, a skutek wykonania tego uprawnienia byłby sprzeczny z przeznaczeniem procesowym przepisu i z ekonomią procesową.
Poszczególne przykłady nadużyć kształtowała judykatura. Na przykład za nadużycie prawa procesowego uznawano:
- składanie kolejnych wniosków o wyłączenie sędziego
- składanie bezpodstawnych wniosków o zwolnienie od kosztów sądowych
- składanie ponownych wniosków o ustanowienie pełnomocnika z urzędu przy braku zmian okoliczności
- wniesienie skargi na przewlekłość postępowania tuż przed prawomocnym zakończeniem postępowania jako nadużycie prawa procesowego.
Sankcja za nadużycie prawa procesowego – art. 2262 KPC i art. 163 KPC
Dotychczas w kpc nie istniała żadna sankcja za nadużycie prawa procesowego. Nowelizacja w art. 2262 KPC wprowadza taką sankcję i polega ona na tym, że po stwierdzeniu nadużycia przez stronę prawa procesowego, sąd z własnej inicjatywy może w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie stronę nadużywającą:
- skazać na grzywnę do 3.000 zł
- podwyższyć przypadające od strony nadużywającej koszty procesu niezależnie od wyniku sprawy
- nałożyć na stronę nadużywającą obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, odpowiednio do spowodowanej nadużyciem zwłoki w rozpoznaniu sprawy, niezależnie od wyniku sprawy.
Na wniosek strony przeciwnej sąd może:
- przyznać od strony nadużywającej koszty procesu podwyższone odpowiednio do spowodowanego nadużyciem zwiększenia nakładu pracy strony przeciwnej na prowadzenie sprawy – nie więcej jednak niż dwukrotnie
- zasądzić od strony nadużywającej odsetki należne od zasądzonego świadczenia w stopie podwyższonej odpowiednio do spowodowanej nadużyciem zwłoki w rozpoznaniu sprawy – nie więcej jednak niż dwukrotnie.
Nowelizacja wymienia także poszczególne przypadki uznania czynności za nadużycie prawa procesowego:
- wniesienie pisma niebędącego pozwem;
- wniesienie pozwu oczywiście bezzasadnego;
- wnoszenie zażaleń dla zwłoki;
- wnoszenie bezpodstawnych lub kolejnych wniosków o wyłączenie sędziego;
- wnoszenie jedynie dla zwłoki wniosków o sprostowanie, uzupełnienie i wykładnię wyroku.
Katalog ten ma jednak charakter otwarty, bowiem zgodnie orzecznictwem:
zakaz nadużywania praw procesowych wywodzony jest z zasady uczciwego i rzetelnego procesu, obowiązku uczciwego, zgodnego z dobrymi obyczajami działania uczestników postępowania oraz z celu (istoty) postępowania cywilnego – art. 3 KPC.
Zakaz nadużywania praw procesowych umożliwia więc przeciwdziałanie wykorzystywaniu prawa w sposób sprzeczny z funkcją przepisów oraz może mieć znaczenie dla wykładni i stosowania przepisów postępowania przez sąd.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16.6.2016 r., V CSK 649/15, źródło: Legalis
Pingback: Nowelizacja kpc - nadużycie prawa procesowego